فروتنی و تواضع

قرآن در بیان ویژگى بندگان ممتاز خدا مى‏فرماید:  و عباد الرحمن الذین یمشون على الارض هونا؛

بندگان خاص خداوند رحمان کسانى هستند که با آرامش و (بدون هر گونه غرور و تکبر) بر زمین راه مى‏روند.

تواضع به معناى خشوع و فروتنى است و ضد آن تکبر و خود خواهى مى‏باشد که اساس انحراف‏ها و تباهى‏هاست.

تواضع دو گونه است:

1. تواضع در برابر خداى تعالى که جزء جدایى ناپذیر عبودیت و بندگى است و بدون معنا ندارد.

2. تواضع در برابر انسان‏هاى با ایمان یا انسان‏هایى که تواضع در برابر آن اثر مثبت دارد و موجب دارد و موجب جذب آنان به سمت و سوى ارزش‏ها مى‏گردد.

تواضع در برابر خدا

نشانه این نوع تواضع تسلیم در برابر فرمان‏هاى خدا و کمال خشوع و خضوع در برابر عظمت اوست، به گونه‏اى که انسان آنچه دارد همه را از آن خدا و خود را ذره‏اى بسیار ناچیز از مخلوقات او بداند؛ شاکر و سپاسگزار بى چون و چرا باشد و از هر گونه خود خواهى در برابر خواست خدا بپرهیزد.

تواضع در برابر خدا، کلید ایمان و معرفت و راهیابى به درگاه حق و تقرب به اوست و به عکس، تکبر در برابر خدا، موجب سرکشى و طغیان و مایه انحراف و تیره روزى است.

در اوصاف پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه آله و سلم) آمده است که در برابر عظمت خدا، داراى نهایت تواضع بود؛ به گونه‏اى که خداوند او را مخیر کرد که بنده و رسول باشد یا سلطان رسول باشد، در عین حال چیزى از مقامش در پیشگاه خدا کاسته نشود، اما آن حضرت بندگى و رسالت را برگزید و دوست داشت بنده متواضع و رسول باشد، نه پادشاه و رسول‏

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

ما اکل رسول الله (صلى الله علیه آله و سلم) متکئا منذ بعثه الله عزوجل نبیا حتى قبضه الله الیه متواضعا لله عزوجل‏

از آن هنگام که پیامبر (صلى الله علیه آله و سلم) به رسالت مبعوث شد تا آخر عمر، به خاطر تواضع در برابر خداى بزرگ، هرگز در حال تکیه به چیزى غذا نخورد.

روزى یکى از زنان گستاخ از کنار رسول خدا (صلى الله علیه آله و سلم) عبور کرد و دید آن حضرت با جمعى از بردگان بر روى خاک نشسته و غذا مى‏خورد، گفت: اى محمد! سوگند به خدا تو مانند بندگان (بردگان) غذا مى‏خورى و همانند آنان مى‏نشینى (روش و منش تو همچون شاهان و زمامداران نیست).

پیامبر (صلى الله علیه آله و سلم) در پاسخ فرموده: و یحک اى عبد اعبد منى‏   واى بر تو! کدام بنده‏اى، بنده‏تر از من است.

و درباره تواضع امام على (علیه السلام) در برابر عظمت خدا روایت شده است که آن حضرت به مستمندان بسیار کمک مى‏کرد و شخص به صورت انتقاد به آن بزرگوار عرض کرد؛ چرا آن قدر صدقه مى‏دهى، آیا چیزى براى خود نگه نمى‏دارى؟

على (علیه السلام) در پاسخ فرمود:

آرى، سوگند به خدا اگر بدانم خداوند یکى از کارها و وظایفى که انجام مى‏دهم قبول مى‏کند، از زیاده روى در انفاق خوددارى مى‏کردم، ولى نمى‏دانم آیا کارهایم مورد قبول خداوند قرار مى‏گیرد یا نه؟ چون به این موضوع اطلاع ندارم، آن قدر انفاق مى‏کنم تا یکى از آنها قبول شود

این روایت بیانگر نهایت تواضع و خشوع و خضوع على (علیه السلام) در برابر خداوند بزرگ است و نشان دهنده آن که حضرت بر فراز قله عظیم توحید افعالى قرار داشت و خود را در برابر خدا، بسیار ناچیز مى‏دانست.