محتویات و مطالب قرآن مجید را دو نوع مى توان بیان کرد: یکى به طور خلاصه و دیگرى ، به طور مشروح . اما به طور خلاصه بدین قرار است که : از مجموع 6236 آیه قرآن کریم ، حدود 1300 آیه درباره توحید و خداشناسى است . اعم از وجود خدا، وحدانیت و صفات او. و اینکه خلقت عالم و اداره آن در دست خداست و جهان ، تک محورى ، یک قطبى و یک کانونى است : الله لا اله الا هو الحى القوم لا تاءخذه سنة و لا نوم له ما فى السموات و ما فى الارض ... . و حدود 1400 آیه درباره معاد، قیامت ، مرگ و برزخ ، حشر و نشر، بهشت و جهنم و خلود است . حدود پانصد آیه درباره احکام است . از قبیل حلال و حرام ، تجارت ، جنگ و صلح ، قصاص ، حدود نماز، روزه ، حج و غیره و حدود 2000 آیه در حالات انبیاء، امتها و پیروزى حق بر باطل مى باشد. و بقیه آیات ، درباره اخلاق ، مواعظ، امثال و نظیر آنها است . اما به طور مشروح همان است که در مقدمه تفسیر احسن الحدیث نوشته ام . و در اینجا از آن نقل مى کنم : 1 - بیان ذات خدا، صفات خدا، یگانگى خدا و آنچه باید خدا از آن منزه باشد. و آنچه باید خدا به آن متصف باشد صفات ثبوتیه و سلبیه 2- معاد و قیامت ، حشر و نشر اموات ، زندگى در بهشت و جهنم . و ابدیت و برزخ . 3- ملائکه ، یعنى واسطه هاى فیض و نیروهاى با شعور و آگاه ، همچنین جن و شیاطین . 4- سرگذشت پیامبران یا انسانهایى که وحى الهى را دریافت کرده و به انسانهاى دیگر ابلاغ نموده اند. و میدان حق و باطلى که به وسیله آنها به وجود آمده است . 5- ترغیب و تشویق براى ایمان به خدا و معاد،و ملائکه ، پیامبران و کتب آسمانى . 6- خلقت آسمانها، زمین ، کوهها، دریاها، گیاهان ، حیوانات ، ابر، باد، باران ، شهابها، و غیره و خلقت همه عالم . 7- دعوت به پرستش خداى یگانه و اخلاص در عبادت . و کسى و چیزى را براى خدا شریک قرار ندادن . 8- احتجاجها و استدلالها در مورد خدا، قیامت ، پیامبران و نقل خبرهاى عینى در ضمن احتجاجها. 9- تقوى ، پارسى ، و تزکیه نفس ، توجه به نفس اماره و خطر وساوس نفسانى و شیطانى و نظیر آن . 10- اخلاق فردى از قبیل : شجاعت ، استقامت ، صبر، عدالت ، احسان ، محبت ، ذکر خدا، محبت خدا، شکر نعمت ، ترس از خدا، توکل به خدا، رضا به رضاى خدا، تسلیم در برابر امر خدا، تعقل و تفکر، صدق و امانت و امثال آن . 11- اخلاق اجتماعى ، از قبیل : اتحاد، توصیه بر حق و صبر، تعاون در نیکیها، امر به معروف و نهى از منکر، جهاد با مال و جان در راه خدا و تشویق بر اطعام مساکین و غیره . 12- احکام از قبیل : نماز، روزه ، زکات ، خمس ، حج ، جهاد، نذر، سوگند، بیع ، رهن ، نکاح ، هبه ، حقوق زوجین ، حقوق والدین ، طلاق ، ظهار، وصیت ، ارث ، قصاص ، حدود، قضاوت ، ثروت ، مالکیت ، حکومت ، شورا، حق فقرا و غیره . 13- حوادث و وقایع 23 ساله بعثت رسول اکرم - صلى الله علیه و آله . 14- توصیف کلى در همه اعصار از سه گروه : مؤ منین ، کافرین و منافقین . 15- توصیف قرآن در حدود پنجاه صفت : تسبیح موجودات جهان و نوع آگاهى درون موجودات ، تسبیح به خالق و آفریننده خودشان . 16- جهان و قوانین پایدار جهان ، ناپایدارى زندگانى دنیا و عدم صلاحیت آن براى اینکه ایده آل مطلوب باشد. 17- معجزات و خوارج عادات انبیا - علیهم السلام - و تاءیید کتب آسمانى مخصوصا تورات و انجیل و تصحیح اغلاط آن دو، و امثال این مطالب .انسان سازى قرآن کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الى النور . یعنى : این قرآن کتابى است که ما براى تو فرستادیم تا مردم را به امر خدا از ظلمات جهل و کفر بیرون آورى و به عالم نور رسانى . ان هذا القرآن یهدى للتى هى اقوم یعنى : همانا این قرآن ، مردم را به راست ترین و استوارترین طریق ، هدایت مى کند. کسى که قرآن را بخواند و معانى آن را بداند و مفاهیم آن را درست درک نماید، چنین شخصى ، اعتقاد به معاد پیدا مى کند. و مى داند که جهان و خلقت ، بدون هدف و بدون حساب و کتاب نیست ، بلکه همه اعمال وى ، خوب یا بد، عکس العمل و برگشتى خواهد داشت . همچنین به وجود خداوند و صفات او آنچنان که قرآن معرفى مى کند آشنا شده و یقینش افزون خواهد شد. و نیز به نبوت ، امامت و نظامهاى جهان و آنچه در قرآن آمده ، معتقد خواهد شد. و آنگاه که چنین اصولى در قلب کسى جاى گرفت ، او را یک دنیا نورانیت داده و راه دنیا و آخرت را به او نشان خواهد داد. و او را یک انسان مؤ من ، متقى ، شجاع ایثارگر، فعال ، دلسوز و عابد، بار خواهد آمد. چنانکه این آثار، در طول تاریخ قرآن ، در میلونها انسان ، جامه عمل پوشیده است و مکتب انسان ساز قرآن ، پیوسته چنین اشخاصى را تربیت کرده و مى کند ان هذا القرآن یهدى للتى هى اقوم آرى اثر قرآن چنین است . |